Ne Chapulintal (se cuentoj)

Se chapulin

Nikan nemi se tay kichiwat contar ipanpa ne chajchapulin. Ini cuentoj muajsi tik ne iswat 20 ipal ne amat Panuk Tik Ijtzalku tik Nawat te uij. Ne tamatini pal Alemania, Leonhard Schultze Jena, kikakik tik Kuskatan ashan anka 90 shiwit.

Ne Chapulintal

Se lamatzin semaya kipiatuya se ikunew, wan sea kitasujtak.

Uni piltzin weyak, wan kwak muchiwki takat ne inan kinamiktij, wan kwak tamik munamiktia ne takat, yajki iwan ne isiwaw ka ukse kal.

Ne takat wan ne siwat pejket tekitit. Kitukat ne mil wan kipiatuyat ken panut. Kwak ne inan ne takat ajsi tachia, ne takat kimaka katka sinti pal kiwika ichan. Wan ne isiwaw te kinekik. Kiajwak ishulejyu. Kilwij:

“Kwak witz ne lamat, te nemi pal tikmaka tatka. Maka shikilwi ka tikpiat takwal. Su tiawit titakwat kwak witz yaja, tiawit tikinayat ne takwal pal te kita ka tikpiat. Su te, yawi kineki nusan. Te tiawit tikmakat tatka.”

Se tunal kwak ne siwat yawi katka, kitalia ne takwal pal takwat, ajsik ne inan ne takat. Ne siwat kitak witz wan kilwij ishulejyu:

“Ne witz ne lamat.”

Kwakuni ne isiwaw kinashki tay yawit katka kikwat. Wan pal yawi nemanha, kishtij ne pejpelu wan kinchaluj pal pewat teajwat. Ne lamatzin muishmutij wan yajki ichan.

Kwakuni kishtij ne isiwaw ne takwal, wan ne takat pejki takwa. Kwak tamik takwa, musewij chiupi.

Kwakuni ne takat muketzki wan yajki tatentapua kan kiantuya ne isin. Kwak kitapuj, kitak ka kumuni né kalijtik. Wan kwak nakak tachia tay né, kisket ne chapulintal. Kisket ne chapulintal ijpak ne takat wan kikwajket. Kwakuni yajket tik kojtan. Yajket tapishuat.

Ne chapulintal takatket. Pejket patanit. Kwakuni ajsiket ne ichan. Kwak ajsiket, kinkwajket ne siwat wan muchi ipilawan.

Wan ijkiuni mumachtijket tik uni techan ka kwak tikpiat, nemi pal tikmakat chiupi ne te kipia tatka. Wan su tikchiwat ijkiuni, tiawit tikpiat senpa. Su te, welit tikpuluat tay tikpiat.

• ajsi tachia llegar a visitar
• -ajwa regañar
• -chalua pegar
• chapulintal (plaga de) chapulines
• -inaya ocultar (pasado -inashki)
• isin su maíz
• kiantuya (lo) había guardado
• kipia ken panu tiene sustento
• kumuni alborotarse
• muchiwa hacerse, convertirse en
• muishmutia asustarse
• musewia descansar
• -namiktia casar (a un hijo)
• -pulua perder
• sea = sujsul
• takati nacer
• tapishua poner huevos
• -tasujta amar
• tatentapua abrir la puerta
• teajwa regañar, ladrar
• -tuka sembrar
• weya crecer