Tikishmatikan ne tutal: La Montañona

Ijkiuni ken muita ne Chinchuntepet kwak tinemit ne Weykojtan

La Montañona se tepet tik Concepción Ketzaltepet, ijtik Chalatenanku. Nemi ka 1.647 metroj ijpak ne lamal. Kipia sea miak kwawit ken ne ukut, ne ciprés wan ne liquidámbar. Sujsul sesek muchi ne shiwit.

Yek ne Nawat nitaketza?

Ne Nawataketzat ishpajpakit su tiktasujta ne intaketzalis.

Nugustuj ne Nawat wan nikneki!

Tay muneki muchiwa pal timumachtiat se taketzalis

Shimumachti mujmusta,
melka chiupichin!

Kwak nipejki nimumachtia ukse taketzalis, nimumakak cuentaj ka nemit sejse tay tiwelit tikchiwat pal timumachtiat yek wan talul. Taja nusan tiweli timumachtia Nawat su tikchiwa ini tay niaw nimetzilwia:

1. Shimumachti mujmusta

Shimumachti mujmusta su weli. Te muneki ma shimumachti miak horaj. Su timumachtia ijtik 20 ush 30 minutoj, nemi yek! Melka chiupichin, shimumachti muchi ne tujtunal, kiane tiaw tiweli tikelnamiki ne tay timumachtijtuk.

Ume tapatalis tik Nawat ipal ne ipoemaj John Donne "Ajkewi nuawil ka tapuyawa"

John Donne

Nemi se yektzin shuchitajkwilul ush poemaj ipal ne tajkwiluani John Donne (1572-1631) itukay tik ne Inglestaketzalis Break of Day. Tik Nawat anka welit tinat itukay ijkiuni: "Ajkewi nuawil ka tapuyawa".

Se siwat wan se takat panutiwit munapaluat muchi ne tayua wan ajsi ne tapuyawa. Kwak tanesi, ne takat muketza pal yawi tekiti. Ne siwat kineki ma naka iwan...

Nikan nemit ume tapatalis ipal "Ajkewi nuawil ka tapuyawa". Jaime Nuñez kichiwki ne se, wan Alan King kichiwki ne seuk. Su taja tikneki, weli tikejekua tikpata nusan!

1932: Nikan nemit!

Fotoj: Werner Hernández (Ishkalamat)

Ne noymet te kanaj,

tea chachalakat:

ashan nawpual-ume shiwit,

tik ne shiwit 1932,

mukawket,

mikiket,

kinmiktijket

senpual-majtakti-mil kupak.

Ne Kwishti

Nemit miak clasej kwishti

Ini tajkwilul muajsi tik ne Wikipediaj tik Nawat.

Ne kwishti se tutut ipal ne orden itukay Falconiformes.

Nemit miak tekenhat ijpak ne Tal; sejse yejemet chijchikitik, semaya majtakti u kashtul centimetroj, sejseuk sujsul tujtumak – welit kipiat se metroj.

Tunan Tal (se poemaj ipal Genaro Ramirez)

"Earth Mother" (1882),
ipal Edward Burne-Jones

Ini yektzin poemaj muajsi tik ne iamaw Genaro Ramirez Vasquez itukay Naja Ni Genaro.

PADIUSH, Nan Tal,
ka taja tikitak kwak ninesik,
tikitak kwak nipejki niweya,
kwak nimuchiwki takat.
Mupanpa naja niwelik nikchiwa muchi tay niwelik tik ne tunal,
ninemik wejwey takapiltzin,
nechmunekiket pal nitekitik iwanmet.

Keski tikmati?

Wan taja, keski tikmati?

Ashan niaw niktalia sejse tajtanilis tik iyekkan ne iswat ipanpa ne tajtajkwilul tik Chachalaka.

Kwak tami tiamatachia, weli tina tay tikmati ka yek. Tiawit tikitat su muchi tikmatit kenha o te!

Nusan su tikneki tiweli tinankilia nikan katani pal titechilwia tay tikmati ipanpa ini tajtajtanilis.

Ne Chapulintal (se cuentoj)

Se chapulin

Nikan nemi se tay kichiwat contar ipanpa ne chajchapulin. Ini cuentoj muajsi tik ne iswat 20 ipal ne amat Panuk Tik Ijtzalku tik Nawat te uij. Ne tamatini pal Alemania, Leonhard Schultze Jena, kikakik tik Kuskatan ashan anka 90 shiwit.

Ne Chapulintal

Se lamatzin semaya kipiatuya se ikunew, wan sea kitasujtak.

Uni piltzin weyak, wan kwak muchiwki takat ne inan kinamiktij, wan kwak tamik munamiktia ne takat, yajki iwan ne isiwaw ka ukse kal.

Se cuentoj Lenka: ne tal pulujtuk ipal Anamerike

Ne tal  itukay 'Kukoike' tik ne Lenkataketzalis.

Ne Manauele Lenka ne tapunilis palikman ipal ne techan Lenka. Ne Manauele kipiat sejse cuentoj ipanpa se tal pulujtuk ne atukik itan ne weyat. Uni tal pal ikman itukay Anamerike wan wey ipatiw pal ne techan Lenka ika yaja ne pewalis ipal muchi ne taishmatilis Lenka. Miak cuentoj taketzat ipanpa uni tal.

Nian kwitat! (se chuntal)

Se tepuspatani pal ashan
sentzunti shiwit (1911)

Se takat mutalij itech se siwapiltzin tik se tepuspatani. Kilwij:

— Tipewakan titajtaketzat pal te tiawit timajmawit kwak tipatanit!

— Yek nemi, —inak ne chikitik. —Wan tay ipanpa tiawit titajtaketzat?

— Anka tiwelit titajtaketzat ipanpa fisica nuclear? —inak ne takat wan pejki wetzka.

Se takwikalis pal ne kujkunetzizin

Ini se takwikalischin tik Nawat nikchiwtuk pal nitakwika ipal nuishwiu ashan kwak shulutzinchin:

Se tzawal ipal se tukat

Chikitik tukat

Ne chikitik tukat,
tejku tik ne kwawit,
Ne tepeat walajtuk,
Kiwika tik ne at.

An kisa ne tunal,
Wan muchi nemi waktuk,
Wan ne chikitik tukat,
Tejkuya ukse kwawit.

Mauricio Funes

Carlos Mauricio Funes Cartagena ne tatuktiani ipal Kuskatan.

Nesik ne 18 ipal ne Metzti 10 ipal 1959 tik San Salvador. Yaja tekiti katka tik ne television; kipiatuya se programaj sujsul wey itukay kan ne yaja tajtaketza iwan miak wejwey. Nusan tekitki ipal ne television kwak nemituya ne tasumalis, wan tipan pejki ina ka te nemi yek sejse tay kichiwa katka ne kalpuli.

Achtu At (takwikalis ipal Paula Lopez)

Paula Lopez se Nawataketza ipal Witzapan. Yaja kipalewijtuk sujsul ne taketzalis iwan ne itekiw wan nusan iwan ne itajtakwikalis, ken ini takwikalis sujsul yektzin itukay "Achtu At". Nikan nemi se videoj kan tiwelit tikakit takwika. Nusan tikajsitiwit ukse videoj ne tiktalijtiwit né katani.

Achtu At (ipal Paula Lopez)

An se mes wetzki se achtu at.
Nujme kan tinejnemit timunamikit wan kwajkwawit
tentuk tentuk wan ijiswat selek.

Ne Siwanawal

Ne Siwanawal

Naja nikchiwtuk se edicion ipal La Siguanaba tik ne iamaw L. Campbell. Su tikneskia tikita ne original, nemi tik ne iswat 878 ka né.

Nukunpa ikustuj na' nikilwia cajcasoj ipal tay panutuk nin tik nutechan. An nikilwia se ne nutatanoy nechilwij. Ya' nechilwij ka nin tik tutechan, ká inte kipia suertej, kimutiat, kisa se animal yejemet kilwiat "Tzuntekumat".

Yajika nutatanoy nechnawatij ka te ma ninejnemi tayua ika tamutiat.

Ne astronautaj mele (se chuntal)

Tikmatit ka ne tunal se sital,
wan ka ne taltikpak kiyawalua ne tunal.

Jajaja! Se tunal, inak se mele:

Se astronautaj takwikani

Se astronautaj pashalua tik ne espacioj

Chris Hadfield se astronautaj wan igustoj takwika tik ne espacioj! Ini se tajkwilultzin ipal se takutun ipal Yajyankwik Tik Nawat pal mumachtianimet, itukay Timumachtiat! Ka né tiweli tikajsi uksejseuk ken ini tajkwilul, tik Nawat te uij.

Miktuk Emily Johnson Dickerson

Emily Johnson Dickerson

Ne metzti panutuk mikik se siwat itukay Emily Johnson Dickerson tik Oklahoma. Ká yaja? Yaja se Metzali ipal ne techan itukay Chickasaw. Kipiatuya nawpual-majtakti-yey (93) shiwit kwak mikik.

Te kinekit mumachtiat Nawat ika ishpinawat (videoj)

Nikan tikakit ume Nawataketzat, Paula Lopez (ipal Witzapan) wan Luciano Nolasco (ipal Nawisalku). Yejemet inat ka ne inpilawan te kinekit mumachtiat Nawat. Tejemet kia tiknekit!!

Se iswat ipal se iamaw Genaro Ramirez

Genaro Ramirez Vasquez, Nawataketza pal Witzapan

Genaro Ramirez se Nawataketza ipal Witzapan (ne nusan itukay tik Castillaj Santo Domingo de Guzmán). Yaja kichiwtuk wey pal kipalewia wan tamachtia ne taketzalis; nusan kitawawasujtuk sejse amat. Ashan tiawit tikitat se takutun ipal ne iamaw itukay Naja Ni Genaro, ne kiajshitij IRIN tik 2004. Tiaw tikita ka Genaro ina sejse taketzalis ken taketzat ne tukniwan ipal Witzapan.