70 miktiwit tik tepewiltilis iwan gas tepajmiktia ka Siria

Miktiwit 70 tukniwan, ijtik yejemet 11 kunet, tik se tepewiltilis iwan se “gas tepajmiktia” tik se techan itan ne itatuktilis ne takumuntianit ka Siria, itukay Khan Shaykhun, ijtik ne taltakutun ipal Idlib. Ne “Tapachiwiluyan ipal ne Tay Ipal Muchi Tukniwan ka Siria” (SOHR tik ingles) ina ka kikwijket gas ika miak nemituyat muijiutzakwat wan majmatamit wan tenpupusukat.

Ne chanejket inat ka pejki ka tapuyawa, achka 6:30 am, keman kikakket tepuspatanit ka ajku wan nemanha miak tatapanilis tajpaltik. Ne tekniwan pejket kukuyat talul. Inaket ka inte weliket kishmatit ne tepuspatanit, melka ne kalpuli ipal Siria wan Rusiaj kikutamintiwit bojbombaj yewa ijpak ini techan. Rusiaj ina ka inte nemiket ka né uni tunal. Ne kalpuli ipal Siria inatuk miak wipta ka inte keman kikwijtuk ush kikwis tajtamiktijka ijkiuni. Melka uni, ne Tejtechan Senputzujtuk (TS, ush ONU tik kastiaj) kiajsituk yeshpa ka kia kikwijtuk, wan ne mutewelnekilis wan ne tetajpalmet ipal occidentej kalnamikit ka ne kalpuli ipal Siria kaj kichijki ini tepewiltilis.

Mariam Abu Khalil, se chanej kipia 14 shiwit, kilwij ne New York Times ka ne tatapanilis kishtij se "mishnanakat" tultik ijtik ne ilwikak. Yaja mukaltzak wan kitak ka, kwak ne chanejket kisket pal kinpalewia ne shujshutatuk, “kijiukwijket ne gas wan mikiket”. Mohammed Rasoul, kaj kitekimaka se ambulanciaj ka Idlib, kilwij ne BBC ka keman ajsiket ne tapajtianimet, 35 minutoj ipan ne tatapanilis, kiajsiket miak muijiutzakwat ka talchi. Miak fotoj mutalijtiwit matapan ne kilwitiat takamet, siwatket, wan kukunet mijmiktuk ijkiuni, inte iwan chijchiraj inhijpak.

Ina nusan se teilwiani ka se tepuskwete kichaluj se kalkukuyanit kan nemituyat kinpajtiat ne chijchiwilijtuk. Ne kajkalkukuyanit ka nepa inte ipanit wan weli ma mupetewa ne tapual ipal ne mikinit. Ne “Tzunchimal Ijistak”, se tepewa ka tepalewia ijtik ini tajtaltakutun, kilwij Al-Jazeera ka achka 300 tekniwan mushutaket.

Inteuk welitiwit kishmatit ne gas ne mukwij. Ne Organizacion ipal ne Yektunal ka Taltikpak (OMS tik kastiaj) kishketza ka ne gas anka se organofosforadoj, ne weli kijtakua ne kwajkwanelwat. Abdulhai Tennari, se tapajtiani tik ne techan ipal Sarmin, ina ka katka sarin, ika miak yektiaket kwak kinmakak atropinaj, se pajti ipal ini gas. Hasan Haj Ali, ne tatuktiani ipal ne tasumanital makishtijtuk ipal Idlib, inak ka Rusiaj tashijshikua wan ne takumuntianit inte welit kichiwat ini gas. ISIS kikwijtuk “gas mostaza” tik Siria wan Iraq, pero inte muajsi tik Khan Shaykhun.

Ini ne tepewiltilis ne kimiktuk mas tukniwan tik Siria ka ipan ne tepewiltilis iwan sarin tik 2013 tik ne techan ipal Ghouta, ka itenpan Damascoj, ne kimiktijtuk mas ke makwil tzunti takamet, siwatket wan kukunet (inak ne SOHR). Tik ne shiwit panutuk, se bombaj ipal cloroj mukutaminki ijpak Alepoj wan kimiktijket chiknawi chanej.

Ne TS ina ka kitejtemus ini tepewiltilis ken se “tateyekchiwalis ipal tasumalis”. Ne titanijtuk ipal ne Ejestadoj Senputzujtuk (ES) tik ne TS, Nikki Haley, kiajwak Rusiaj ika inte welituk tatekimaka tik Siria wan kikupachua ini tejtepewiltilis. Ne Weytatuktilis Senputzujtuk, Franciaj, wan ne ES kishpanujket se tajkwilul ne kitajtani se tatejtemulis yekajtuk. Rusiaj inak ka ne tajkwilul inte yek. Haley inatuk nusan ka ne ES muishtukas ijtik Siria asu ne TS inte nankilia itech ini tepewiltilis.

• chiraj: herida, llaga
• chiwilijtuk: afectado, víctima
• Ejestadoj Senputzujtuk: Estados Unidos
• -ijiukwi: respirar, inhalar
• -ijiutzakwa: sofocar, ahogar, faltar el aire
• -ijtakua: dañar, arruinar
• ipani: alcanzar, bastar, ser suficiente
• -ishketza: entender, pensar
• itan ne tatuktilis: bajo el mando
• kalkukuyanit: hospital, clínica
• kalpuli: gobierno
• -kupachua: detener, oprimir
• -kutamima: arrojar, aventar
• kwanelwayu: nervio
• majmatami: desmayarse, desfallecer
• makishtijtuk: libre, liberado
• matapan: en línea, en internet
• mishnanakat: “nube de hongo”
• mukaltzakwa: encerrarse
• mutewelnekilis: oposición, resistencia
• -pajmiktia: intoxicar, envenenar
• -petewa: extender, aumentar
• -shijshikua: mentir
• shutatuk: herido, lisiado (de -shuta)
• takumuntiani: rebelde, insurgente (de -kumuntia)
• taltakutun: área, región
• tamiktijka: arma
• tapachiwiluyan: observatorio (de -pachiwia)
• tapuyawa: madrugada
• tasumanital: ejército
• tatapanilis: explosión
• tateyekchiwalis ipal tasumalis: crimen de guerra
• tay ipal muchi tukniwan: derechos humanos
• teilwiani: reportero, periodista
• -tejtemua: investigar, averiguar
• -tekimaka: mandar, dirigir
• tenpupusuka: sacar espuma de la boca
• tepewiltilis: ataque
• tepuskwete: cohete (arma)
• tepuspatani: avión
• tetajpal: poder, potencia
• titanijtuk: enviado (aquí, embajador)
• tzunchimal: casco (de la cabeza)
• walnamiki: creer
• Weytatuktilis Senputzujtuk: Reino Unido (?)
• yekajtuk: completo, íntegro
• yektunal: salud, bienestar
• yewa: hace poco, recientemente